Kooperatiflerin çoğunluğunun gerek statüleri ile gerekse faaliyetleriyle kar amacı peşinde olmadıkları kabul edildiğinden, bu kuruluşlar türlü teşvikler yanında vergisel teşviklere de değer görülmüşlerdir. Kooperatiflerin faaliyet ve işlemlerinin teşvik edilmesi için veya vergileme tekniği açısından lüzum görüldüğünden, bu kuruluşlara yönelik vergi ve harç uygulamalarına karşı, vergi yasaları ve diğer yasalarla, özel nitelikli muafiyet ve istisnalar getirilmiştir. Kooperatif kuruluşlar ayrıca ve de doğal olarak ,vergi kanunlarında mevcut genel nitelikli muafiyet ve istisnalardan da yararlanmaktadırlar. Aşağıda, harçlarla ilgili olarak, kooperatiflerin halen yararlanmakta oldukları, vergi kanunlarında ve kendi kuruluş kanunlarında yer alan genel ve de özel nitelikli muaflık ve istisnalar açıklanmıştır. Diğer bir ifadeyle açıklamalar, halen yürürlükteki harçlardan, kooperatif kuruluşlara (kooperatiflere, kooperatif birliklerine, kooperatif merkez birliklerine, Türkiye Milli Kooperatifler Birliği’ne) yönelik muafiyet ve istisna uygulaması bulunanlarla sınırlı tutulmuştur. I- 492 SAYILI HARÇLAR KANUNU KAPSAMINDAKİ HARÇLAR VE KOOPERATiFLER Kooperatiflerin uğraş konuları gün geçtikçe hızlı bir tempo ile artmış ve biçimlenmiştir. Konut inşa etmekten turizm hizmeti vermeye kadar çeşitli üretim konularını amaç edinen ve bu konularda faaliyet gösteren kooperatifler, ana sözleşmelerinde belli edilen uğraş konularını sürdürürlerken, ikmal edilmesi gerekli olan ve 492 Sayılı Harçlar Kanunu kapsamında bulunan işlemlerden ötürü, yine bu kanunda yer alan harç mükellefiyetleriyle karşı karşıya kalmaktadırlar. şöyleki kooperatiflerin istisnai faaliyet ve işlemleri hariç diğerleri için, harç mükellefiyetlerini yerine getirmeleri söz konusu olmaktadır. 492 Sayılı Kanun’da yer alan harç muafiyetlerine, kooperatifler açısından ve Kanun’daki sı- ralamaya uyularak değinilmiştir. A- Noter Harçları: 1- Noter Harçlarının Konusu ve Mükellefi: Harçlar Kanunu’na bağlı 2 sayılı tarifede yazılı olan noter işlemleri, noter harçlarının konusunu oluşturmaktadır. Noter harcının Mükellefleri ise, işlemlerin yapılmasını isteyen kişilerdir. Hükmi kişi olarak kooperatifler ve üst kuruluşları, noter harçlarının konusunu oluşturan işlemlerden, yapılmasını istedikleri işlemlerle ilgili, muafiyet ve istisna getirilmemişse, mükellef olarak harç ödemek durumundadırlar (H.K., m.38,40). 2- Kooperatiflerin Yararlandıkları Muaflıklar: Kooperatifler ve üst kuruluşlarının, faaliyetleri sürecinde, noter harcına tabi olan işlemlerin yapılmasını talebetmeleri durumunda ve şartların mevcudiyeti halinde yararlanmaları mümkün olan bazı muaflıklar bulunmaktadır. a- Harçlar Kanunu’ndaki Muaflıklar: Bir akdin müeyyidesi görünümünde olan taahhütler, başlı başına bir akde konu oluşturmuyorlarsa, harca da konu olmamaktadır. bu durumda pey akçesi, zamanı rücu, ücret tevkifi, cezai şart gibi bir akdin yaptırımı görünümündeki taahhütlerden harç alınmamaktadır (H.K., m.38). Kooperatifler ve üst kuruluşlarının, belirtilen türdeki taahhütleri de harçdan muaf olmaktadır.Diğer tarafdan kamu hukukuyla ilgili işlemlerde, yetkili kurumların isteyecekleri belge örneklerinden, harç alınmadığından (H.K., m.39), kooperatifler ve üst kuruluşlarının, kamu hukukuyla ilgili işlemlerinde, yetkililerce istenenbelge örnekleri için, noter harcından muaflık sözkonusudur. b- Kooperatifler Konunu’ndaki Muaflıklar: Noter harcına tabi olan bazı işlemlerle ilgili olarak, bu işlemleri kooperatifler ve üst kuruluşları taraf olduklarında, noter harcı muafiyeti de sağlayan hükümler, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 93’üncü maddesinde yer almaktadır. şöyleki; Anılan Kanun’un 93’ncü maddesi, 1/b bendinde her nevi defterlerin ve ana sözleşmelerin tasdiklerinin, açılış tasdiklerinde sayfalarının mühürlenmesinin, harçdan da muaf olduğu belirtilmiştir. Bilindiği gibi, kooperatifler ve üst kuruluşlarıyla ilgili olarak, tasdik ettirilecek defterler, Ticaret Kanunu, Vergi Usul Kanunu ve Kooperatifler Kanunu’nda belirtilmiştir. Her nevi defter kapsamına sayılan kanunlarda öngörülen, kanuni defterler ve yardımcı defterler girmekte. 1), ana sözleşmeler kapsamına ise, kooperatifler ve üst kuruluşlarının statüleri ile bu statülerin değişiklik metinleri girmektedir. Ancak bu muaflığın geçerliliği, kooperatiflerin,kooperatif birliklerinin ve kooperatifler merkez birliklerinin, faaliyete geçen üst kuruluşlarına üye olmaları şartına bağlanmıştır (Koop. K., m.93/1-b ve 93/4). Bölgelerinde faaliyete geçen üst kuruluş henüz yoksa, muaflık yine geçerli olmaktadır. Kooperatifler Kanunu’nun söz konusu 93’ncü maddesi 1/e bendinde ise, 13’ncü madde gereğince verilecek bildirinin harca tabi olmadığı belirtilmiştir. Bildirinin açıklaması şöylece yapılabilir. Bir kooperatif ortağının herhangi bir nedenle kooperatiften çıkmak istemesi durumunda, ana sözleşmeye uygun olarak isteğini yönetim kuruluna iletmesi gerekmektedir. Yönetim kurulu, ortağın istifasını kabulden kaçındığı takdirde, ortak çıkma dilediğini noter aracılığıyla kooperatifte bildirmekte ve bildirme tarihinden itibaren çıkma gerçekleşmektedir. 2). işte anılan Kanun’un 13’ncü maddesi kapsamında, bir kooperatif ortağının çıkma dileğini noter aracılığı ile bildirmek zorunda kalması halinde, bu bildirimçin (Harçlar Kanunu’na bağlı 2 sayılı tarifenin, II/2 bendinde yer alan) maktu noter harcı, (Koop.K., 93/1-e maddesine göre) kendisinden alınmayacaktır. c- 1581 Sayılı Kanun’daki Mualık: Noter harçlarıyla ilgili olarak, Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu’yla, tarım kredi kooperatiflerine, bölge birliklerine ve merkez birliğine muaflıklar getirilmiştir. şöyleki, Anılan Kanun’un, 19’ncu maddesi, B fıkrası, (c) bendinde, bu tür kooperatiflerin “yapacakları kredi işlerine ilişkin bütün senet, belge, kâğıt, defter ve hesap özetleri, taşınmaz mallara ait ipotek ve taşınır mallara ait rehin işlemleri, vekaletnameler, taahhütnameler ve sairevrak, bütün resim ve harçtan...” muaf olduğu belirtilmiştir. Bu itibarla sayılan işlemlerden, noter harçlarının konusunu oluşturanların, tarım kredi koopertifleri ve üst kuruluşlarınca yapılması durumunda, muafiyet geçerli olmaktadır. Ayrıca, yukarıda belirtilen Kanun maddesinin C fıkrasında, tarım kredi kooperatifleri ve üst kuruluşlarının sağlıyacakları kredilerle ilgili, Merkez Bankası’ndaki reeskont işlemlerinin, senetleri, belgeleri, vekaletnameleri, taahhütnameleri ve sair evrakının harçlardan muaf olduğu belirtilmiştir. Sayılan belgelerin düzenlenmesi safhasında, noter harcı alınmayacaktır. Yine 19’uncu maddede, tarım kredi kooperatifleri ve üst kuruluşlarının noterlere tasdik ettirecekleri defter ve belgelerden noter harcı alınmayacağı (ancak noter ücretinin alınacağı) belirtilmiştir. d- 2834 Sayılı Kanun’daki Muaflıklar: Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu ile bu Kanun’a göre kurulmuş tarım satış kooperatifleri ve bunların birliklerine, vergi, resim, harç bağışıklıkları getirilmiştir. Söz konusu bağışıklıkları düzenleyen, 2834 Sayılı Kanun’un, 21’nci maddesinin (d) bendinde “Bu kanuna göre kurulmuş olan tarım satış kooperatifleri ve birliklerinin, ..........., tasdik ettirecekleri her türlü kâğıt ve defterler (ücreti adil) müstesna olmak üzere, noterlerce alınan harç ve resimden bağışıktırlar” hükmüne yer verilmiştir. Getirilen noter harcı bağışıklığı, belirtilen hükme göre, noterlere tasdik ettirilecek her türlü kâğıt ve defterleri kapsamaktadır. Diğer bir anlatımla, Harçlar Kanunu’na bağlı, 2 Sayılı Tarife’deki işlemlerin, tarım satış kooperatifleri ve birlikleriyle ilgili olması hallerinde, noter harcı muaflıkları da söz konusu olmaktadır. Ancak, tarım satış kooperatifleri merkez birlikleri, 2834 Sayılı Kanun’la kurulmakta olmadıklarından, 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’nda yer alan, noter harcı muaflıklarından yararlanabileceklerdir. 3- Harç Alma Ölçüleri, Oranları ve Noter Harcının Ödenmesi: Harçlar Kanunu’na bağlı 2 sayılı tarifede yazılı bulunan işlemler noter harçlarının konusunu oluşturmaktadır. Noter harçları, söz konusu işlemleden nisbi ve makdu olarak alınmaktadır (H.K., m.41). Bunlardan nisbi olarak alınanlar, değer ve ağırlık üzerinden alınmakta olup, emanet harçları, gayrimenkullerin ve menkullerin idaresi harcı ve konşimento yazılması harcından oluşmaktadır. Maktu esas üzerinden alınan noter harçları ise, belli bir meblağı içermeyen ve alınacak harç miktarı, kanun ve tarifede ayrıca gösterilmemiş olan senet mukavele ve kâğıtların harçları, suretler ve tercümelerin harçları, saklanmak üzere noterlere tevdi olunan ve değeri belli olmayan emanetlerle, vasiyetnamelerin harçları, tesbit ve tutanak harçları, piyango seçim ve toplantılarda hazır bulunmaktan alınacak olan harçlar, düzeltme harcı,mukavele feshi harcı, belli bir meblağı ihtiva etmeyen (2 Sayılı tarifenin II/11 bendinde belirtilen) belgeler için alınan harçlardan. Kooperatifler ve üst kuruluşları hem nisbi hem de maktu olarak alınmakta olan noter harçlarının konusunu oluşturan işlemlerle, faaliyetleri sürecinde karşılaşmakta ve hizmetlerden yararlanmakta olduklarından, muafiyet ve istisna kapsamında olmayan işlemler için, noter harcı mükellefiyetlerini yerine getirmek durumundadırlar. Noter harçlarında geçerli oranlar, Harçlar Kanunu’na bağlı, 2 sayılı tarifede yazılı oranlardır. Biribirleriyle ilgili işlerin bir arada bulunması hallerinde, en yüksek harç alınmasını gerektiren işle ilgili olarak, bir harç alınacaktır.Süre uzatma ve vade yenileme durumlarında, asıl mukavele, senet ve kağıtlardan alınmış bulunan harcın yarısı alınacaktır (H.K., m.45, 46, 47). Noter harçları, harç kapsamına giren işlemin bitiminden önce, peşin olarak alınmaktadır (H.K., m.49). 4- Sorumluluk: Noterlerin düzenleme ve tasdik işlemleriyle ilgili kusurlarından dolayı, bu işlemlerin hükümsüzlüğünün, mahkemelerce karar konusu edilmesi hallerinde, alınmış bulunan harç ve ücretlerin, noterlerce tazmin edilmesi yükümlülüğü vardır (H.K., m.50). Kooperatifler ve üst kuruluşların noter harcına tabi işlemlerinin, mahkemelerce hükümsüz addolunması söz konusu olmuşsa, noter harcı ve ücretini tazmin ettirmeleri mümkündür. B- Tapu ve Kadostra Harçları: 1- Tapu ve Kadostra Harçlarının Konusu ve Mükellefi: Harçlar Kanunu’na bağlı, 4 sayılı tarifede yazılı bulunan işlemler, tapu ve kadostra harçlarının konusunu oluşturmaktadır (H.K., m.57). Tapu ve Kadostra harçlarının mükellefleri ise, Kanun’a bağlı 4 sayılı tarifede belirtilen kişiler olup, değinilen işlemlerle ilgili, yazılı harçları öderler. Söz konusu tarifede belirtilmemiş işlemlerde, taraf olanlar aksini kararlaştırmamış iseler; - mülkiyet ve mülkiyetten gayri ayni hakları iktisap edenler, - ipotek tesisinde ipoteği tesis edenler, - kadostra işlerinde adlarına tescil yapılanlar, - miras sebebiyle çıblak mülkiyetin mirasçı adına tescilinde çıblak mülkiyetin sahibi olanlar, - rücularda rücu eden taraf, - bunlar dışında kalan işlemlerde lehine işlem yapılmış olan taraf, mükellef olmakta ve harcı ödemektedirler (H.K., m.58). Kooperatifler ve üst kuruluşları da, gerek Harçlar Kanunu’na bağlı 4 sayılı tarifede belirtilen kişilerden olarak, gerekse bu tarifede belirtilmemiş (yukarı da sayılan) işlemlerin kişileri olarak, tapu ve kadostra harcının mükellefi olabilmekte ve harç ödemektedirler. 2- Kooperatiflerin Yararlandıkları Muaflık ve istisnalar: Tapu ve kadostra harçlarının konusunu oluşturan işlemlere taraf olmaları, mutlaka vergilendirilmeleriyle sonuçlanmamaktadır. Belirli koşullarda muaflı k ve istisnalardan yararlanmak söz konusudur. Kooperatifler Kanunu’ndaki Muaflıklar: Kooperatiflerin yararlandıkları tapu ve kadostra harcı muaflığı, 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 93’ncü maddesi (d) bendinde düzenlenmiştir. şöyleki; ilgili bentte, ortakların temlik edecekleri gayrimenkullerin her türlü vergi ve harçtan muaf tutuldukları belirtilmiştir. Böylece, üyelerince kooperatiflere edindirilecek gayrimenkuller için, tapuda tescil sürecindeki işlemlerle ilgili olarak, kooperatifler (edindirme üst kuruluşlara yönelikse üst kuruluşlar) 492 Sayılı Harçlar Kanununa bağlı 4 sayılı tarife kapsamındaki harçlardan muaf olacaklardır. b- 1581 Sayılı Kanun’daki Muaflık: Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu ile, tarım kredi koopertiflerine, bölge birliklerine ve merkez birliğine, tapu ve kadostra harçlarını da kapsayan muaflıklar getirilmiştir. şöyleki, anılan Kanun’un, 19’uncu maddesi, B fıkrası, (b) bendinde, kendi ihtiyaçları için satın aldıkları ve alacaklarının tahsili gayesiyle mülk edindikleri taşınmaz malların işlemleriyle, alacak karşılığı taşınmazların, sahiplerine geri verilmesi işlemlerinin bütün vergi resim ve harçdan muaf olduğu hükmüne yer verilmiştir. Böylece, tarım kredi kooperatifleri ve üst kuruluşları, ihtiyaçları için satın aldıkları taşınmazların ve de alacakları karşılığı edindikleri taşınmazların, 1581 S.K.’un, 15’inci m. uyarınca geri verilmesi işleminde taraf olarak harç ödemeyeceklerdir.Yine anılan Kanun’un, 19’ncu maddesinin, B fıkrası, (c) bendinde, tarım kredi kooperatifleri ve üst kuruluşlarının, kredi işlemleriyle ilgili taşınmaz mal ipoteklerinde de tapu ve kadostra harcından muaf bulundukları belirtilmiştir. c- 2834 Sayılı Kanun’daki Muaflık: Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu’nun, bağışıklıkları düzenleyen, 21’nci maddesinin (c) bendi ile tarım satış kooperatifleri ve birliklerine, satın alacakları gayrimenkul mallar için, ferağ hakkı getirilmiştir. Tarım satış kooperatifleri ve birliklerinin, gayrimenkul mallar satın almaları durumunda, tapuda ferağ harcı söz konusu olmamaktadır. d- Harçlar Kanunu’ndaki istisnalar: Tapu ve kadostra harcından istisna edilen işlemlere, Harçlar Kanunu’nun 59’ncu maddesinde yer verilmiş olup, bunlar içinde kooperatiflere yönelik olan veya özellikle kooperatifler belirtilerek getirilmiş bir istisna bulunmamaktadır. Ancak kooperatiflerin ve üst kuruluşlarının, istisnaya konu işlemlerden, aşağıda belirtilenlerle ilgili bulundukları durumlarda, istisnalardan yararlanacakları tabiidir. şöyleki; “- ilgililerin kusurları olmaksızın tapu ve kadostra idareleri tarafından yapılacak hataların tashihleri, - mahkemeler, icra ve iflas daireleri ve diğer resmi dairelerce istenecek kayıt ve belge suretleri, - 7269 Sayılı Kanun’a göre yaptırılacak meskenlere, 4753 Sayılı Kanun’a göre yapılacak iktisaplara ve 3202 Sayılı Kanun uyarınca, T.C. Ziraat Bankası kredilerinden istifade suretiyle yapılmış bulunan hayvan barınak yerlerine ilşikin tescil, şerh ve terkinler, - deprem su basması yangın gibi tabii afetlerin vukubulduğu bölgelerde (ki bu bölgeler Maliye ve imar ve iskan Bakanlıkları’nca müştereken tesbit olunur) afetlerin vukubulduğu yılı izleyen yıldan itibaren en çok beş yıl içinde, arsa üzerine inşa veya binaya ilave suretiyle meydana getirilen binalar, bağımsız bölümler veya katlar için yapılan tescil, şerh ve terkinler, - tersane yapımı için, Devlet Planlama Teşkilatı’nca verilmiş teşvik belgelerini haiz tüzel kişilerce bu maksatla iktisabedilen gayrimenkuller ve bu yerlerde inşa veya binaya ilave suretiyle meydana getirilen binalar için yapılan tescil, şerh ve terkinler” ile ilgili işlemler, kooperatifler ve üst birlikleriyle ilgili ise, bu teşekküllerin de tapu ve kadostra harçları istisnalarından yararlanmaları söz konusudur. 3- Harç Alma Ölçüleri ve Oranları: Tapu ve kadostra harçları, Harçlar Kanunu’na bağlı 4 sayılı tarifede, işlerin nevi ve mahiyetlerine göre, değer esası dikkate alınarak nisbi veya maktu alınmaktadır. Değer ölçüsüne göre harca tabi işlemlerde, 4 sayılı tarifede yazılıdeğerler esas olmaktadır (H.K., m.60,61). Harçlar Kanunu’nda sözü geçen “kayıtlı değer” veya “emlak vergisi değeri” deyiminden, Emlak Vergisi Kanunu’na göre beyana konu olan emlak vergisi değeri anlaşılmaktadır (H.K., m.63). Harca esas teşkil edecek değerin belirlenmesinde de yine Harçlar Kanunu 63’ncü maddesinde yer alan hükümler çerçevesinde uygulama sürmektedir. Tapu ve kadostra harçları, Harçlar Kanunu’na bağlı 4 sayılı tarifede yazılı oranlarda alınmaktadır. Çeşitli işlemlerin aynı anda yapılması durumunda, ifrazen yapılan taksimler hariç, her işlem için, ayrı ayrı harç alınmaktadır (H.K.,m.64). Harçlar Kanunu’nun 65’inci maddesinde, tapu sicilinde kayıtlı arsa ve arazi üzerinde, yeniden inşa olunacak, bina ve sair tesislerin, sicillendirilmesinde veya her türlü vasıf değişikliği işlemleri için, tashih harcı alınacağı belirtilmi ştir. Kooperatifler ve üst kuruluşları, yukarıda değinilen muaflık ve istisnalarla ilgisi bulunmayan, tapu ve kadostra harcının konusuna giren işlemleri için, H.K.’na bağlı 4 sayılı tarifede belli edildiği üzere, bu harcı ödemek durumundadırlar. Yapı kooperatiflerinin ortaklarına dağıtacağı gayrimenkulleri çin, ortaklar adına tescil sırasında, kayıtlı değer üzerinden alınan harç, H.K.’na bağlı 4 sayı lı tarifede, istifadeli nisbette belirlenmiş olup, bu nisbet binde 1’8 dir. 4- Harcın Ödenmesi: Harçlar Kanunu’nun 66’ncı maddesinde, tapu ve kadostra harçlarının makbuz karşılığı ödendiği, Maliye Bakanlığı’nın, ödemenin şeklini düzenleme yetkisinin bulunduğu belirtilmiştir. Tapu ve kadostra harçlarının ödeme yeri, işlemin yapıldığı yerin, vergi dairesi olmakla birlikte, Maliye Bakanlığı’nın, yetki vermesi durumunda, ilgili kuruluşlarca da tahsilat yapılabilir (H.K., m.67). Kadostra ve tapulama harçları ise, tahakkuklarından itibaren (ihtilaflı olan işlerde hükmün kesinleşmesi tarihini takibeden aybaşından itibaren) bir yıl içinde ödenmektedir (H.K., m.68). II- BELEDiYE GELİRLERİ KANUNU KAPSAMINDAKİ HARÇLAR VE KOOPERATİFLER Belediye Gelirleri Kanunu kapsamındaki harçlar, belediyelein sunduğu hizmetlerle ilgili bulunmaktadır. Kooperatifler ve üst kuruluşlarının, konut inşa ettirmeleri sürecinde, yararlanmak durumunda oldukları hizmetlere karşılık, belediyelere karşı da harç mükellefiyetleri doğmaktadır. Bununla birlikte, kooperatif kuruluşlar için, aşağıda değinilecek şartların mevcudiyeti halinde, 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu kapsamında, bina inşaat harcıyla ilgili istisna söz konusu olmaktadır. A- Bina inşaat Harcı: Bina inşaat Harcının Knusu ve Mükellefi: Belediye sınırları içinde ve mücavir alan olarak belirlenen yerlerde her türlü bina yapımı, mevcut binaların tadilatı veya bu binalara ilaveler yapılması için, inşaat veya tadilat ruhsatlarının alınması hali,bina inşaat harcının k onusunu, vergiyi doğuran olayı olşuturmakta, belirli nisbet ve hadlerde harç ödenmesini gerektirmektedir (B.G.K., Ek m.1). Kooperatiflerin ve üst kuruluşlarının bina inşa ettirmeleri, tadil ettirmeleri veya binalara ilaveler yaptırmaları için, inşaat veya tadilat ruhsatı talep etmeleri hallerinde, harcın konusu ve vergiyi doğuran olay oluşmaktadı. inşaata ruhsatsız başlanması da harç alacağının doğmasına neden olmakta, diğer taraftan, konut veya işyerinin kullanış tarzlarının değiştirilmesi durumu, tadilat sayılmaktadır. Bina inşaat harcının mükellefi, inşaat, ilave ve tadilat için, ruhsat almayı talep edenler veya inşa faaliyetine ruhsatsız başlanılmışsa, ruhsat alma mecburiyetinde olanlardır. Binanın kullanış tarzının değiştirilmesi durumunda, binanın sahipleri mükellef olmaktadır (B.G.K., Ek-m.3). 2- Kooperatiflerin Yararlandıkları istisnalar: Belediye Gelirleri Kanunu’nun, bina inşaat harcı istisnalarını düzenleyen Ek-2’nci maddesinde, kooperatiflerle ilgi kurularak getirilen istisna hükmü bulunmaktadır. Bu hükme göre “kooperatifler eliyle, ana sözleşmelerine uygun olarak, yapılan küçük sanayi ve küçük sanat siteleri ile esnaf çarşıları” bina in- şaat harcından istisna edilmiştir (B.G.K., Ek-m.2/e). Sözü edilen Ek 2’nci madde ile getirilen diğer istisnalar, genel nitelikli olup sadece kooperatiflere yönelik değildir. istisnaya konu olacağı belirtilen bina inşaatları, kooperatifler ve üst kuruluşlarınca meydana getirildiklerinde, genel anlamda bu istisnalardan da yararlanmaları mümkün bulunmaktadır. Ayrıca, Belediye Gelirleri Kanunu’nun, 80’nci madesinin, (3365 sayılı Kanunun 2’nci maddesiyle değişen) fıkrasında “7269 sayılı Umumi Hayata müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair KanunHükümleri uyarınca yapılan yapı ve tesisler ile belediye ve mücavir alan sınırları içinde veya dışında inşa edilecek ahır, samanlık, kümes ve hayvan barınakları ile yemlik gibi yapı ve tesisler..”in, bina inşaat harcından istisna edildiği belirtilmiştir. Takibeden fıkrada ise “organize sanayi bölgeleri ile sanayi ve küçük sanat siteleride yapılan yapı ve tesisler..” inde bina inşaat harcından müstesna olduğu belirtilmiştir. Kooperatifler ve üstkuruluşlarının, yukarıdaki fıkralarda açıklanan inşaat türlerine ilişkin inşa ettirme faaliyetine girişmeleri hallerinde, belirtilen istisnalardan yararlanmaları mümkün olacaktır. 3- Harcın Matrahı ve Ödenmesi: Belediye Gelirleri Kanunu’nun, Ek 4’ncü maddesinde, bina inşaat harcı matrahının, her bir konut veya işyeri biriminin, ayrı ayrıinşaat sahalarının yüz ölçümleri olduğu belirtilmiştir. Konut inşaatlarında inaşat alanına, merdiven sahanlığı, müşterek garaj, depo, kapıcı ve kalorifer daireleri ve benzeri ortak yerlerin payları ile kömürlükler katılmayıp, özel depo, özel garaj gibi müçtemilat dahil edilmektedir. işyeri inşaatlarında ise müçtemilat ve ortak yerlerden gelen hisselerin tümü, inşaat alanına dahil edilmektedir. Matrahın hesabında, m2 kesirleri dikkate alınmamaktadır. Bina inşaat harcı, inşaat ruhsatının alınmasından önce ilgili belediyeye, makbuz karşılığı ödenmekte, inşaatın yapılmaması veya kısmen yapılmaması durumunda, inşaat ruhsatı kısmen veya tamamen iptal edilirse, önce ödenmiş harçla ilgili, iade veya düzeltme yapılmaktadır (B.G.K., Ek-m.5). Bina inşaat harçları, B.G.K. Ek-madde 6’daki tarifeye göre alınmaktadır. Söz konusu tarifede, konut inşaatı ve işyeri inşaatı için, ayrı ayrı olmak üzere, inşaat alanları ve yapı türleri itibariyle, m2 başına alınacak, en az ve en çok harç miktarlarına yer verilmiştir. Kooperatiflerin ve üst kuruluşlarının, bina inşaat harcı muaflık ve istisnalarından yararlanmadıkları hallerde, inşa ettirecekleri binalarla ilgili olarak, yukarıda açıklanan inşaat alanları üzerinden ve de ödeme kuralları çerçevesinde, harç ödemesinde bulunmaları söz konusudur. B- Diğer Harçlar: 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun, Sekizinci Bölümü’ndeki çeşitli harçlardan, 79 ve 80’nci maddelerde yer alan (ve aşağıda belirtilen) bazılarının konuları kooperatiflerin uğraş konularıyla örtüştüğünde bu kuruluşlar, belediyelerce tahsil edilen sözü edilen harçların da mükellefi olmaktadırlar. şöyleki; Kayıt ve Suret Harcı: Anılan Kanun’un 79’ncu maddesine göre, belediyeler ve belediyelere bağlı müesseselerden istenecek her türlü kayıt suretleri, gayrimenkullerle ilgili harita, plan ve krokilerin suretleri kayıt ve suret harcına tabi bulunmaktadır. 2- 2464 Sayılı Kanun’un 80’nci Maddesindeki Harçlar: Belediye Gelirleri Kanunu’nun 80’nci maddesindeki imar ile ilgili harçlar aşağıda sayılmıştır. a) Parselasyon Harcı: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde, imar Kanunu’na göre ilk kez yapılan veya istek üzerine Parselasyon Harcına tabidir. b) ifraz ve Tevhit Harcı: Belediyelerin verdikleri ifraz ve tevhit kararları, ifrat ve Tevhit Harcına Tabidir. c) Plan ve Proje Tasdik Harcı: Belediyelerce yürütülmekte bulunan proje tasdik işlemleri, Plan ve Proje Tasdik Harcına tabidir. d) Yapı Kullanma izni Harcı: Belediyeler, kendi görev alanları dahilinde inşası tamamlanan yapılar için talep üzerine, bu yapıların teknik denetimlerini takiben vedikleri yapı kullanma izinleri, ilgililerin yapı Kullanma izni Harcını ödemeleri üzerine verilmektedir. 3- Kooperatiflerin Yararlandıkları istisnalar: Yukarıda II/A-2 Bölüm bendinde içeriği açıklanan, Belediye Gelirleri Kanunu’nun, 80’nci maddesinin, (3365 sayılı Kanunun 2’nci maddesiyle değişen) fıkrasında belirtilen türdeki yapıların imarı ile ilgili faaliyet ve işlemlerden; parselasyon, ifraz ve tevhit, plan ve proje ve de yapı kullanma izni harçlarının konularına girenler, (anılan Madde hükmüne göre) bu harçlardan daistisna edilmiştir.Kooperatifler ve üstkuruluşlarının, sözkonusu imar faaliyet ve işlemleri olduğunda, bu çerçevede sayılan harçlarla ilgili istisnalardan yararlandırılacaktır. 4- Diğer Harçların Ödenmesi: Diğer harçlar başlığı altında sayılan harçlar, Belediye Gelirleri Kanunu’nun 84’ncü maddesi çerçevesinde yer verilen tarifeye uygun olarak ve 85’inci maddesinde belirtildiği üzere,makbuz karşılığında veya basılı damga vurulmak suretiyle peşin olarak ödenmektedir. SONUÇ: Kooperatiflerin yararlanmakta oldukları vergi kanunlarındaki genel ve özel nitelikli muaflık ve istisnalarla, bu kuruluşların kendi kanunlarında mevcut özel nitelikli bazı muaflık ve istisnalar yukarıda da belirtildiği üzere halen yürürlükte bulunmakla birlikte, uygulanmaları sürecinde, amaçlarına yönelik çok başarılı sonuçlar verdiği bilinenlerin, yürürlükleri sona ermiştir. Örneğin, 2982 Konut inşaatında ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde Yapılacak Yatırımlarda Vergi Resim ve Harç istisna ve Muaflıkları Tanınması Hakkında Kanun’un uygulamasının, 31.12.1997 tarihi itibariyle sona ermesi üzerine, sözkonusu 2982 Sayılı Kanun’un kapsamında bulunan, vergi ve harçlara ilişkin istisnalar da yürürlükten kalkmıştır. Oysa kooperatiflerin teşvik edilmeleri bir yana bırakılsa bile, bu kuruluşların statülerine ve de faaliyet ve işlemlerine, vergileme tekniği açsıındanbakıldığında, çoğunlukla muafiyet ve istisnalar gerektirecek nitelikler taşıdıkları, dolayısı ile istisnaen vergilendirilmelerinin gerektiği görülecektir(4). Bu itibarla vergileme tekniğinin öne alınması suretiyle, kooperatiflerin faaliyet ve işlemlerinin tüm vergi ve harçlar açısından tahlil edilmesi, gerekli muafiyet ve istisnaların böylece getirilmesi daha isabetli ve de yeterli olacak, belki vergi politikaları çerçevesinde teşviklerine dahi gerek kalmayacaktır. Diğer taraftan kooperatif kuruluşların, faydalanabilecekleri muaflık ve istisnalara ilişkin yasal şartların bilincinde olmaları, bunlardan eksiksiz yararlanmaları bakımından önem arzetmektedir.